งวดนี้ไม่ถูก งวดหน้าลองใหม่! พลังของ “หวย” ซื้อไปก็ไม่ค่อยถูก แต่ทำไมเรายังอยากเล่น

ใกล้วันที่ 1 และ 16 ของทุกเดือนทีไรเป็นต้องหาเลขให้ได้เพื่อซื้อหวย วิธีหาเลขก็มีมากมาย ไม่ว่าจะจากการเอาความฝันมาตีเป็นเลข การไปไหว้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ตามสถานที่ดัง ๆ หรือแม้แต่บนบานศาลกล่าวถ้าเดือนไหนจำเป็นต้องใช้เงินมาก ๆ 

คนไทยชอบซื้อลอตเตอรี่มากขนาดไหน? ในปีงบประมาณ 2565 สำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาลนำส่งรายได้ 53,736 ล้านบาท รายได้จากสลากกินแบ่งรัฐบาลที่นำส่งมากขึ้นเรื่อย ๆ นับตั้งแต่ปี 2556 และไม่ลดลงเลยแม้แต่ช่วงที่มีการระบาดของไวรัสโควิด-19 โดยรายได้ก้อนนี้มาจากการที่สลากกินแบ่งรัฐบาลแต่ละใบจะถูกหัก 23% เพื่อนำส่งเข้าเป็นรายได้แผ่นดิน 

แต่ในความเป็นจริงแล้ว เราถูกหวยกันบ่อยแค่ไหน คุ้มค่ากับเงินที่เสียไปเพื่อซื้อหวยหรือเปล่า…

หากคุณอยากถูกลอตเตอรี่รางวัลที่ 1 ใน หนึ่งใบจะประกอบด้วยเลข 6 หลัก แต่ละหลักเป็นได้ตั้งแต่เลข 0-9 รวมทั้งหมด 10 เลข ดังนั้น ความเป็นไปได้ของเลขทั้งหมดบนลอตเตอรี่คิดเป็น 10 ยกกำลัง 6 ซึ่งเท่ากับ 1,000,000 แบบ และรางวัลที่ 1 จะมีเพียงเลขชุดเดียว ดังนั้น เราแต่ละคนมีความน่าจะเป็นที่จะถูกลอตเตอรี่รางวัลที่ 1 แค่ 0.0001% ยิ่งถ้าซื้อน้อยชุด โอกาสที่จะถูกก็น้อยลงไปด้วย

อันที่จริงแล้ว ต่อให้ไม่ต้องพึ่งคณิตศาสตร์ เราต่างรู้กันอยู่แก่ใจว่าเรามีโอกาสถูกรางวัลน้อยมาก หรืออย่างน้อยงวดที่เราถูกหวยก็เทียบไม่ได้เลยถ้าเทียบกับงวดที่เราไม่ถูก แล้วทำไมเราถึงต้องเล่นหวยอยู่ดี คำตอบง่าย ๆ ของหลายคนก็คงจะเป็นเพราะ “อยากรวย (แบบข้ามคืน)” แต่มีคำอธิบายทางจิตวิทยาอะไรบ้างที่อธิบายความชอบเล่นหวยจนหยุดไม่ได้ได้มากกว่านั้น

“ถ้าถูกรางวัลที่ 1 ก็ดีสิ จะได้ซื้อรถยนต์ซักคัน ผ่อนบ้านซักหลัง”

สาเหตุหนึ่งที่ทำให้เราชอบเล่นหวยมาจากจิตนาการของตัวเอง เพราะเราต่างจินตนาการว่าถ้าถูกหวยแล้วเราจะมีชีวิตที่ดีขึ้นกว่าที่เป็นอยู่ อย่างถ้าถูกหวยเราคงได้ใช้หนี้ให้หมด คงได้ผ่อนบ้าน ผ่อนรถ หรือบางทีก็ซื้อเงินสดไปเลยถ้าถูกเยอะ ๆ 

เรามองว่าหวยจะเป็นสิ่งที่เนรมิตรให้ชีวิตเราแตกต่างจากที่เป็นอยู่ในทางที่ดีขึ้น ทำให้เราหายใจหายคอคล่องมากขึ้นเพราะไม่ต้องมาคอยกังวลเรื่องเงินอีกต่อไป 

เมื่อการซื้อหวยทำให้คนมีความหวังและจินตนาการถึงสิ่งดี ๆ ที่จะเกิดขึ้นถ้าถูกหวย จึงเป็นไปได้ว่าผู้ที่มีฐานะทางการเงินไม่ค่อยดีเท่าไรจะมีแนวโน้มที่จะซื้อหวยมากกว่าผู้ที่มีฐานะทางการเงินมั่นคงกว่า

ในปี 2008 Emily Haisley, Romel Mostafa และ George Loewenstrin นักเศรษฐศาสตร์พฤติกรรมของมหาวิทยาลัย Carnegie Mellon ได้ทำการศึกษาถึงสาเหตุที่คนจนมักจะชอบซื้อลอตเตอรี่มากกว่าคนรวย และพบว่า 2 เหตุผลหลักคือเพราะผู้คนเหล่านั้นรู้สึกว่าตัวเองจน ลอตเตอรี่จึงเป็นเครื่องมือที่ช่วยให้สามารถยกระดับฐานะได้ อีกเหตุผลหนึ่งเป็นเพราะว่า ลอตเตอรี่ถูกมองว่าเป็นสิ่งที่คนจนมีโอกาสชนะพอ ๆ กับคนรวย ลอตเตอรี่จึงกลายเป็นหนทางหนีจากความยากจน

อย่างไรก็ตาม เมื่อคนจนซื้อลอตเตอรี่จำนวนมากกว่าคนจน ทำให้คนจนเสียเงินไปกับการซื้อลอตเตอรี่มากกว่าคนรวยเมื่อเทียบกับรายได้ มีงานวิจัยหลายชิ้นพบว่าลอตเตอรี่มีลักษณะเป็นภาษีอัตราถดถอย กล่าวคือ ผู้มีรายได้น้อยจ่ายเงินให้กับรัฐบาลในสัดส่วนต่อรายได้ที่สูงกว่าผู้ที่มีฐานะดีกว่า

“งวดนี้ต้องถูกแน่”

เรายังมีแนวโน้มที่จะมองโลกในแง่ดีเกินความเป็นจริงเมื่อนึกถึงความเป็นไปได้ที่จะถูกหวยซึ่งตรงนี้คงต้องโทษการทำงานของสมองด้วยที่ทำให้เราคิดแบบนั้น

ลองจินตนาการว่าเราถือของอยู่ 1 ชิ้น เราก็คงมองเห็นภาพได้ง่าย ๆ ถ้าจินตนาการว่าถือของอยู่ 10 ชิ้นก็ยังพอมองเห็นภาพ แต่ถ้าให้เราลองคิดว่าเราถือของอยู่ในมือ 1,000 หรือ 10,000 ชิ้น เราก็เริ่มจะสับสนและจินตนาการไม่ออกแล้วว่าการถือของเยอะขนาดนั้นจะออกมาเป็นลักษณะไหน เพราะสมองไม่ถนัดในการนึกภาพสิ่งของเยอะ ๆ 

ในทางเดียวกัน เรามีโอกาสถูกล็อตเตอรี่รางวัลที่ 1 เป็น 1 ใน 1,000,000 เพราะฉะนั้นสมองของเราจะไม่สามารถมองเห็นภาพตัวเลข 1,000,000 ได้ แต่จะโฟกัสไปยังเลข 1 ทำให้เรามองว่าถึงจะมีโอกาสน้อยแต่ก็มีโอกาส ฉะนั้นเราจึงรู้สึกว่าเราต้องซื้อหวยเพราะยังมีโอกาสถูก แต่ถ้าไม่ซื้อเลยก็ไม่มีโอกาสถูกเลย

“โห งวดนี้เกือบจะถูกแล้วเชียว พลาดไปแค่ตัวเดียว เดี๋ยวงวดหน้าเอาใหม่”

เวลาตรวจลอตเตอรี่แล้วผิดจากรางวัลที่ถูกไปแค่ตัวเดียวทำให้เกิดความหวังว่าครั้งนี้เกือบจะถูกรางวัลแล้ว ครั้งหน้าต้องมีโอกาสที่จะถูกรางวัลมากขึ้นอย่างแน่นอน การ “เกือบจะถูกอยู่แล้วเชียว” นี่เองที่ช่วยเพิ่มแรงจูงใจทางด้านจิตวิทยาให้เราต้องการซื้อหวยอยู่เรื่อย ๆ ถึงแม้งวดต่อไปเราอาจจะไม่ใกล้เคียงเลขที่ถูกเลยก็ตาม

Robert Williams ศาสตราจารย์ด้านวิทยาศาสตร์สุขภาพและการศึกษาการเล่นพนันใน University of Lethbridge ในแคนาดาพูดถึงอาการเกือบจะถูกอยู่แล้วนี้ โดยเรียกว่า “near miss effect” ว่าปัญหาคือแม้ว่าเลขตรงแค่ครึ่งหนึ่ง คนที่เล่นหวยยังไงก็ยังจะมองว่า “เกือบถูก” อยู่ดี 

อาการ “เกือบถูก” ยังเกิดขึ้นในลักษณะของการที่เลือกเลข 3 และลอตเตอรี่ออกมาเป็นเลข 5 แต่เราก็ยังจะมองว่าเลขที่เราเลือกใหล้เคียงกับเลขที่ถูกอยู่ดี 

นอกจากนี้ งานวิจัยหลายชิ้นยังพบว่าเราจะรู้สึกมั่นใจถ้าเราเลือกเลขลอตเตอรี่ด้วยตัวเองมากกว่าที่จะให้คอมพิวเตอร์เลือกสุ่มเลขให้ นั่นอาจจะเป็นสาเหตุที่ทำให้เราถึงเลือกซื้อเลขที่ตีความจากความฝัน เลขอายุ หรือเลขปีเกิดด้วย

“คนอื่นยังถูกเลย เราก็ต้องถูกบ้างซักวัน”

มนุษย์ทุกคนมีอคติ โดยอคติที่ทำให้เรายังคงเล่นหวยอยู่ในภาษาอังกฤษเรียกว่า “Availability Bias” คือการประเมินความเป็นไปได้ออกมากกว่าที่ควรจะเป็นเพราะเราจดจำเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับสิ่งนั้นได้

พูดง่าย ๆ คือ เวลาที่เราเล่นหวย เรานึกไปถึงคนที่เคยมีประสบการณ์ถูกลอตเตอรี่มากกว่าคนที่ไม่ถูกลอตเตอรี่ เหตุผลก็เพราะว่าคนที่ถูกลอตเตอรี่หลายล้านมักจะปรากฎอยู่ตามหน้าข่าว และไม่เคยมีใครไปทำข่าวคนที่ไม่ถูกลอตเตอรี่เลย สื่อจึงทำให้เรามีอคติคิดว่าเราเองก็คงมีโอกาสที่จะถูกลอตเตอรี่แบบที่เห็นในข่าวบ้าง

การเสพข่าวคนถูกลอตเตอรี่จึงทำให้การที่เราจะถูกรางวัลใหญ่บ้างเป็นเรื่องที่เป็นไปได้ 

“จะเลิกเล่นก็เสียดายเงินที่ใช้ซื้อลอตเตอรี่ไปแล้วตั้งหลายปี
ถ้าเล่นต่อแล้วถูกก็อาจจะคืนทุน”

ยิ่งเราเล่นหวยมาเป็นระยะเวลานานเท่าไรและซื้อมามากมายเท่าไร เราก็ยิ่งจะตัดสินเลิกซื้อหวยไม่ได้มากเท่านั้น เพราะมองว่าเงินที่สูญเสีญไปกับการเล่นหวยมาหลายปีมีจำนวนมหาศาล เพราะฉะนั้นจำเป็นที่เราจะต้องเล่นต่อ เพราะถ้าถูกรางวัลใหญ่ก็จะสามารถชดเชยเงินที่เสียไปได้

แต่ในทางกลับกัน เรากลับมองว่าการซื้อลอตเตอรี่ไม่กี่ใบต่อระยะครึ่งเดือนเป็นเรื่องที่ไม่ได้ทำให้ลำบากอะไร แค่เจียดเงินเพียงเล็กน้อยจากรายได้มาซื้อลอตเตอรี่เท่านั้นเอง เพราะบางครั้งเราก็มองแค่เงินเล็กน้อยที่เสียไปกับการซื้อลอตเตอรี่ในงวดหนึ่ง ๆ เท่านั้น

สรุปแล้วไม่ว่าเราจะมองเงินที่เสียไปเป็นรายงวด หรือมองจำนวนเงินทั้งหมดที่สูญเสียไปกับการเล่นหวย เราก็สามารถหาเหตุผลให้ตัวเองได้ว่าทำไมการซื้อลอตเตอรี่จึงเป็นสิ่งที่คุ้มค่าที่เราควรจะเล่นต่อไป

นอกจากเหตุผลเหล่านี้แล้ว เหตุผลหนึ่งที่คนไทยชอบเล่นหวยมาจากความเบื่อหน่ายในการใช้ชีวิตที่ซ้ำซากจำเจอย่างไม่มีที่สิ้นสุด การลุ้นหวยจึงเป็นรูปแบบของความสุขชั่วคราวที่ทำให้คนไทยได้ลุ้นกันพอสนุกสนาน แถมการเล่นหวยยังทำให้สร้างความสัมพันธ์กับคนรอบข้างได้ง่ายขึ้นเพราะคนส่วนใหญ่ก็เล่นหวยกันเป็นปกติอยู่แล้ว

ใคร ๆ ก็อยากรวยโดยไม่ต้องทำงานหนัก การเล่นหวยจึงไม่ได้เป็นเรื่องที่ผิดแถมยังเป็นสิ่งที่ทำให้รู้สึกมีความหวังได้บ้างถ้าเล่นอย่างมีสติ แต่การเล่นหวยก็อาจจะทำให้เราหมกมุ่นจนไม่เป็นอันทำอะไรได้แต่สุดท้ายก็ไม่รวยจริง ดังนั้น เวลาที่เราจริงจังกับการเล่นหวยมากเกินไป เราอาจจะต้องลองเปลี่ยนคำถามที่ใช้ถามตัวเองเวลาจะซื้อลอตเตอรี่จาก “ถ้าถูกรางวัลแล้วจะเอาเงินไปทำอะไรดี” เป็น “เราจะมีโอกาสถูกรางวัลมากขนาดนั้นไหม”

อ้างอิง – Psychology Today, Bustle, Business Insider, Wired, สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, ไทยรัฐ, สำนักงานสลากกินแบ่งรัฐบาล

ติดตามข่าวสารจาก Brand Inside ได้จาก Facebook ของเรา